Chi tiết về 7 cách rèn luyện tư duy phản biện và 5 rào cản cần tránh để phát triển tốt hơn

Trong bài viết này, AYP sẽ chia sẻ sâu về 3 nội dung chính, đặc điểm của người có tư duy phản biện tốt, cách rèn luyện tư duy phản biện hiệu quả, và những rào cản đối với kỹ năng phản biện. Hiểu rõ 3 điều này, bạn sẽ có thể tự xây dựng cho mình một lộ trình luyện tập để phát triển critical thinking lâu dài cho bản thân.

Vì bài viết chia sẻ sâu nên tương đối dài, hãy theo dõi mục lục để tìm đến nội dung bạn cần nhé, chúc bạn có trải nghiệm đọc vui vẻ và thú vị!

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện là gì? 

Tư duy phản biện (critical thinking) là quá trình phân tích và đánh giá thông tin để đưa ra những nhận định và lập luận hợp lý. Điều này bao gồm việc đặt câu hỏi, đánh giá giả định, và khám phá các khía cạnh của vấn đề. 

Tư duy phản biện dựa trên các nguyên tắc trí tuệ như sự rõ ràng, chính xác, và công bằng, giúp mở rộng hiểu biết và tham gia tích cực vào các cuộc thảo luận.

Kỹ năng phản biện là gì? 

Kỹ năng phản biện là khả năng áp dụng tư duy phản biện để đánh giá, phân tích, và bảo vệ quan điểm cá nhân. Kỹ năng này giúp làm rõ và khẳng định vấn đề, nâng cao khả năng giao tiếp và thuyết phục, tạo ra các cuộc thảo luận có giá trị.

12 đặc điểm của người có tư duy phản biện tốt

Trước khi đi đến 7 cách để rèn luyện tư duy phản biện critical thinking, chúng ta hãy cùng nhìn lại 12 đặc điểm của một người có tư duy phản biện tốt, để có cái nhìn tổng quan và đầy đủ hơn để có bạn có sự hình dung rõ ràng về mục tiêu rèn luyện của mình nhé!

• Khả năng giao tiếp và tương tác tốt

Người có tư duy phản biện xuất sắc thường dễ dàng tương tác với những người có quan điểm khác nhau. Họ không ngại phản biện và sẵn sàng xử lý xung đột một cách nhanh chóng. Khi tiếp xúc với những quan điểm trái ngược, họ có cơ hội khám phá thông tin và kiến thức mới, từ đó phát triển góc nhìn đa chiều và khách quan hơn.

• Thích tham khảo nhiều nguồn thông tin

Một trong những đặc điểm nổi bật của người có tư duy phản biện là khả năng nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau. Trước khi đưa ra quyết định hoặc hành động, họ luôn tìm hiểu và tham khảo các nguồn thông tin đa chiều để đảm bảo sự chính xác và toàn diện.

• Luôn đặt câu hỏi để hiểu sâu hơn

Người có tư duy phản biện không bao giờ chấp nhận điều gì một cách thụ động. Họ luôn đặt ra nhiều câu hỏi để kiểm tra các giả định, thử thách những quan niệm sẵn có, và nhìn nhận vấn đề từ nhiều khía cạnh khác nhau.

• Sẵn sàng thay đổi khi cần thiết

Đối với người có tư duy phản biện, việc nhìn nhận vấn đề một cách khách quan và logic là điều tối quan trọng. Nếu nhận thấy rằng thay đổi là cần thiết và mang lại lợi ích, họ sẽ đón nhận nó một cách tự tin và thoải mái.

• Cởi mở với cách thức mới

Họ có xu hướng mở lòng với những phương pháp mới mẻ nhưng không bị cuốn theo các xu hướng mà chưa qua kiểm chứng. Chỉ những gì thực sự hữu ích và đã được phân tích, đánh giá cẩn thận mới được họ chấp nhận.

• Phân tích kỹ lưỡng trước khi ra quyết định

Người có tư duy phản biện không bao giờ vội vàng ra quyết định. Họ luôn thu thập đủ thông tin và phân tích chúng một cách kỹ lưỡng trước khi đi đến kết luận, dựa trên các lập luận logic và bằng chứng xác đáng.

• Sáng tạo trong tư duy và ý tưởng

Khi được làm việc trong một môi trường phù hợp với đủ kiến thức và kinh nghiệm, người có tư duy phản biện thường thể hiện khả năng sáng tạo vượt trội và đưa ra nhiều ý tưởng mới mẻ.

• Không bị ảnh hưởng bởi quan điểm của người khác

Thay vì bị ảnh hưởng bởi lời nói của người khác, họ tập trung vào việc đánh giá tính hợp lý và logic của các lập luận. Họ dựa trên bằng chứng và dữ liệu để đưa ra quyết định, tránh phụ thuộc vào cảm xúc hay quan điểm cá nhân.

• Tự tin nhưng không kiêu ngạo

Sự tự tin của họ đến từ việc nắm vững các phương pháp đánh giá và phân tích. Họ không tự kiêu, mà luôn sẵn sàng lắng nghe và xem xét các quan điểm khác nhau trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.

• Khách quan và sâu sắc trong phân tích

Họ xem xét vấn đề một cách khách quan, không để định kiến hay cảm xúc chi phối, và luôn phân tích kỹ lưỡng từ nhiều góc độ khác nhau.

• Phản biện có hệ thống

Họ áp dụng một quy trình phân tích rõ ràng và logic, không chấp nhận các luận điểm một cách thụ động mà luôn đưa ra câu hỏi để kiểm chứng và phản biện.

• Tự kiểm tra và cởi mở

Trước khi đưa ra kết luận, họ tự đặt câu hỏi và kiểm tra lại quan điểm của mình. Họ cũng sẵn sàng thay đổi ý kiến nếu có bằng chứng thuyết phục.

Những người có tư duy phản biện tốt không chỉ biết cách suy luận và giải quyết vấn đề một cách hệ thống, mà còn biết nhìn nhận và đánh giá tính đúng đắn trong lập luận và niềm tin của người khác. Họ luôn tìm cách tăng cường hiểu biết của mình thông qua việc tìm kiếm thông tin liên quan và đưa ra những quyết định dựa trên cơ sở logic và bằng chứng.

7 cách hiệu quả rèn luyện tư duy phản biện và tư duy phản biện mỗi ngày

Liên tục nâng cao kiến thức và hiểu biết

Để trở thành một người tư duy phản biện hiệu quả, bạn cần có nền tảng kiến thức vững chắc, đây là điều bắt buộc. Bởi vì chỉ khi bạn hiểu biết đủ rộng và đủ sâu thì bạn mới có thể đưa ra những lập luận chắc chắn.

Điều này có nghĩa là bạn không chỉ học trong lĩnh vực của bạn mà còn phải tìm kiếm và cập nhật thông tin về các lĩnh vực liên quan khác. Tiếp cận với nhiều loại kiến thức khác nhau từ nhiều nguồn khác nhau sẽ giúp bạn hiểu được các quan điểm khác nhau, từ đó liên kết các ý tưởng lại để tạo ra những lập luận toàn diện.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Thường xuyên đọc sách và bài viết về các chủ đề đa dạng.
• Cập nhật thông tin về các sự kiện, thời sự và xu hướng mới.
• Tiếp cận tài liệu chuyên ngành để làm sâu sắc thêm sự hiểu biết của bạn.

Chủ động tham gia vào các cuộc thảo luận

Thảo luận ý tưởng với người khác là một cách mạnh mẽ để rèn luyện tư duy phản biện. Khi bạn tham gia vào các cuộc trò chuyện, bạn sẽ tiếp xúc với các quan điểm khác nhau và rất có thể chúng sẽ thách thức quan điểm của chính bạn. Quá trình này giúp bạn tinh chỉnh suy nghĩ, nhận ra những thành kiến và xem xét các hướng tư duy hiệu quả cho cuộc thảo luận.

Điều quan trọng là đầu tiên bạn phải chủ động tham gia, đừng đợi người khác mở lời mời vì rất có thể họ sẽ không làm như vậy và bạn sẽ chỉ mãi là một người lắng nghe ngoài cuộc. Khi đã bắt đầu tham gia rồi thì bạn cần tiếp cận các cuộc thảo luận này với tâm thế cởi mở và tôn trọng những ý kiến khác biệt.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Tham gia các cuộc tranh luận và thảo luận về các chủ đề khác nhau.
• Thực hành lắng nghe chủ động và xem xét quan điểm của người khác.
• Sẵn sàng thay đổi quan điểm khi được trình bày bằng bằng chứng thuyết phục.

Thực hành giải quyết vấn đề

Tư duy phản biện gắn liền với giải quyết vấn đề. Bằng cách tham gia tích cực vào việc giải quyết các vấn đề, bạn sẽ phát triển khả năng phân tích tình huống, xác định các giải pháp tiềm năng và đưa ra quyết định dựa trên logic và bằng chứng. 

Thực hành này không chỉ cải thiện kỹ năng tư duy phản biện mà còn tăng cường sự tự tin của bạn trong việc xử lý các vấn đề phức tạp. Một lợi ích khác mà bạn sẽ nhận được đó là sự linh hoạt và ứng biến hiệu quả trong hầu hết các tình huống trong cuộc sống.

Bạn hãy thực hiện những điều này:

• Thường xuyên tìm kiếm các vấn đề thực tế cả trong công việc lẫn cuộc sống cá nhân của bạn và từng bước giải quyết chúng.
• Sử dụng các phương pháp như phân tích SWOT hoặc đặt câu hỏi 5W-1H.
• Nhìn nhận lại về quy trình cũng như kết quả giải quyết vấn đề của bạn, xác định ra những chỗ chưa tốt để khắc phục và cải thiện trong những lần tiếp theo.

Đặt câu hỏi và suy ngẫm

Một người có tư duy phản biện tốt sẽ liên tục đặt câu hỏi về tình huống, suy ngẫm về niềm tin và giả định của chính họ để tối ưu lập luận của mình. Thói quen đặt câu hỏi này sẽ đưa bạn đến với sự hiểu biết sâu rộng hơn và vượt qua rào cản chỉ nhìn thấy những thông tin bề mặt. 

Bằng cách đặt các câu hỏi đúng, chẳng hạn như “Tại sao?”, “Như thế nào?” và “Điều gì sẽ xảy ra nếu?”, bạn có thể khám phá ra các giả định ẩn và khám phá các khả năng thay thế.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Cố gắng tìm ra những câu hỏi chất lượng để xoáy sâu vào việc phân tích tình huống.
• Thường xuyên đặt câu hỏi từ những vấn đề, tình huống nhỏ nhất để liên tục luyện tập.
• Sau khi đặt câu hỏi thì hãy dành thời gian để nhìn lại và đánh giá quá trình đặt câu hỏi để tìm ra chỗ chưa tốt cần khắc phục.

Đưa ra lập luận cần dựa trên bằng chứng

Trong tư duy phản biện, việc bạn trình bày lập luận theo ý kiến cá nhân, bạn phải chứng minh lập luận của mình bằng các bằng chứng vững chắc. Điều này có nghĩa là bạn cần phải dành thêm thời gian để thu thập và phân tích dữ liệu, so sánh giữa các nguồn khác nhau và đảm bảo rằng lập luận của bạn là hợp lý. 

Sử dụng các lập luận dựa trên bằng chứng sẽ làm cho lý luận bạn đưa ra trở nên thuyết phục và đáng tin cậy hơn.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Tìm kiếm những dữ liệu đã được xác minh và các nguồn đáng tin cậy trước khi đi đến kết luận hoặc lập luận.
• Tỉ mỉ trong việc phân tích các dẫn chứng, bằng chứng.
• Tránh dựa vào những bằng chứng “nghe nói” hoặc thông tin chưa được kiểm chứng.

Phát triển sự sáng tạo

Tư duy phản biện không chỉ là logic; nó còn liên quan đến sự sáng tạo. Khả năng suy nghĩ ngoài khuôn khổ, xem xét các giải pháp không chính thống và tiếp cận vấn đề từ các góc độ khác nhau là rất quan trọng. Với một trí óc sáng tạo bạn sẽ có thể khám phá những ý tưởng mới và phát triển các phương pháp tiếp cận sáng tạo đối với các thách thức.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Bạn có thể luyện tập chơi nhạc cụ để kích thích sự sáng tạo.
• Thử làm công việc thường ngày của bạn với một hoặc vài hướng tiếp cận mới, cách làm mới.
• Bạn có thể cùng team tổ chức các buổi brainstorming thường xuyên để kích thích sự sáng tạo tập thể.

Chấp nhận sự học tập liên tục

Tư duy phản biện là một kỹ năng đặc biệt vì nó đòi hỏi sự phát triển liên tục từ bạn. Do đó, để bạn thực sự xây dựng được kỹ năng này bền vững, bạn nhất định phải chấp nhận sự học tập liên tục và suốt đời. Tất nhiên với những lợi ích tuyệt vời mà bạn nhận được nhờ vào kỹ năng này là hoàn toàn xứng đáng, thậm chí là hơn, nên đừng lo lắng quá.

Bằng cách chấp nhận tư duy học tập suốt đời, bạn có thể giữ cho suy nghĩ của mình luôn sắc bén và thích nghi với thông tin mới cũng như các hoàn cảnh thay đổi. Điều này không chỉ có nghĩa là học những kiến thức mới mà còn cải thiện các quy trình tư duy phản biện của bạn.

Bạn hãy thực hành những điều này:

• Bạn có thể theo đuổi việc học tập suốt đời thông qua các khóa học, hội thảo, hoặc tự học. Có rất nhiều nguồn kiến thức miễn phí mà bạn có thể truy cập, hãy cố gắng tìm ra và theo đuổi nhé.
• Luôn giữ cho mình sự tò mò và tinh thần cởi mở với những ý tưởng và quan điểm mới.
• Thường xuyên xem xét và cập nhật kiến thức và kỹ năng của bạn.

Bonus

Ngoài 7 cách rèn luyện trên, AYP cũng có món quà nhỏ có thể giúp bạn học hỏi và phát triển tư duy phản biện của mình. Đó là khóa học Critical Thinking của cô Nguyễn Phi Vân. Khóa học này được mở hoàn toàn miễn phí, bạn có thể tìm hiểu thêm nhé!

Những rào cản đối với kỹ năng phản biện

Trong hành trình phát triển tư duy phản biện, một lễ hiển nhiên là chúng ta phải đối mặt với rất nhiều trở ngại, mà phần lớn trong số đó xuất phát từ chính bản thân chúng ta. Bạn hãy cùng AYP khám phá những yếu tố nào sẽ gây cản trở cho quá trình rèn luyện kỹ năng quan trọng này của chúng ta nhé.

Thói quen tư duy hời hợt

Nhiều người có xu hướng nhìn nhận vấn đề một cách nông cạn và chủ quan. Thói quen này có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến khả năng tư duy phản biện vì khi chúng ta không chịu đào sâu vào vấn đề, chúng ta sẽ khó có thể phân tích, đánh giá và đưa ra những lập luận chính xác.

Bây giờ bạn hãy tự hỏi một câu đơn giản là: “Mình có thường xuyên dành thời gian để suy ngẫm kỹ lưỡng về các vấn đề mà mình thường đối mặt không?” Nếu câu trả lời là không, đây có thể là rào cản đầu tiên bạn cần vượt qua.

Cái tôi quá lớn

Chúng ta vẫn thường nghe nói rằng, cái tôi chính là kẻ thù lớn nhất của sự tiến bộ, điều này hoàn toàn đúng vì đơn giản một cái tôi quá lớn sẽ dễ khiến chúng ta rơi vào cái bẫy ảo tưởng về năng lực bản thân. 

Khi điều này xảy ra, chúng ta thường không sẵn sàng lắng nghe và tiếp thu quan điểm của người khác. Đây là một rào cản lớn trong việc phát triển tư duy phản biện, vì nó ngăn chặn sự tiếp nhận kiến thức và quan điểm mới, khiến tư duy của chúng ta trở nên cứng nhắc và chủ quan.

Bạn hãy nghiêm túc tự hỏi bản thân: “Tôi có thực sự cởi mở với ý kiến của người khác không, hay tôi luôn cho rằng mình đúng?” để sẵn sàng đối diện với cái tôi của mình, và tìm cách để làm chủ nó chứ đừng để nó chi phối ngược lại bạn.

Tính bảo thủ

Một trong những thử thách lớn nhất của đại đa số mọi người chính là sự thay đổi, bởi vì chúng ta không biết cụ thể liệu sau sự thay đổi đó sẽ là một kết quả tốt hay xấu. Do đó chúng ta thường lựa chọn điều đơn giản hơn đó là tiếp tục với những cách cũ, với lối sống cũ, với thói quen cũ vì những điều đó cho chúng ta sự thoải mái. Và đó cũng là khởi nguồn hình thành nên sự bảo thủ bên trong tư duy của chúng ta.

Người bảo thủ thường từ chối lắng nghe và tiếp thu ý kiến mới, luôn tin rằng quan điểm của mình là đúng đắn. Điều này tạo ra một rào cản lớn cho sự phát triển của tư duy phản biện. Khi đối mặt với vấn đề, họ thường cố gắng bảo vệ quan điểm cũ của mình, thay vì mở lòng đón nhận góc nhìn mới.

AYP mong rằng, mỗi khi đối diện với một tình huống hoặc một vấn đề, bạn hãy tự đặt câu hỏi: “Mình có sẵn sàng thay đổi quan điểm để nhìn nhận vấn đề này đa chiều hơn không?”

Sự lười biếng tư duy

Xã hội hiện đại với rất nhiều thông tin và nội dung liên tục ập đến khiến chúng ta không có nhiều thời gian để thực sự nghiền ngẫm khi tiếp xúc với chúng. Đáng chú ý hơn là khi nội dung ngắn đang là xu hướng mới thì chúng lại càng khiến con người mất đi sự chủ động tư duy, mà thay vào đó chỉ biết tiếp nhận thông tin một cách thụ động mà các nền tảng liên tục mang đến cho họ.

Khi ở trong một trạng thái bị động quá lâu, não bộ sẽ tự động thích nghi và từ đó sinh ra những con người “nghiện lướt” và không còn khả năng tư duy sâu sắc. Ngoài ra, khả năng tập trung (attention span) của chúng ta cũng giảm đi rất nhiều, thứ giúp chúng ta tạo nên những suy nghĩ chất lượng trong cuộc sống.

Những người lười suy nghĩ thường né tránh việc tranh luận hay đưa ra ý kiến cá nhân. Điều này dần dần có thể dẫn đến sự thiếu tự tin, thiếu trách nhiệm và xu hướng phụ thuộc vào người khác để ra quyết định. Sự lười biếng trí tuệ là một rào cản lớn đối với việc phát triển kỹ năng tư duy phản biện.

Tư duy “bầy đàn”

Con người là sinh vật của xã hội cho nên tính tập thể của chúng ta rất cao, và một trong những hệ quả đi kèm chính là rất nhiều người không dám có chính kiến riêng trong một tập thể mà họ lựa chọn đi theo ý kiến của số đông. Điều đó dần hình thành nên cái gọi là “tư duy bầy đàn”.

Tư duy này giới hạn khả năng suy nghĩ độc lập của mỗi cá nhân rất nhiều. Trong một nhóm, việc có bao nhiêu người đồng ý với một kết luận thường được coi trọng hơn tính đúng đắn của vấn đề. Điều này có thể dẫn đến việc các cá nhân mất đi tính độc đáo, ngại thể hiện sự khác biệt do thiếu tự tin hoặc lo sợ bị chỉ trích.

Do đó, bạn hãy dành một thời gian để tự trả lời câu hỏi: “Mình có thường xuyên đồng ý với ý kiến số đông mà không suy nghĩ kỹ không?” để sớm nhận ra rào cản này để sửa đổi nhé.

Bạn nghĩ rằng mình đang gặp phải rào cản nào trong số những điều trên?

Nội dung chính (Key Takeways)

1. Đặc điểm của người có tư duy phản biện tốt: Họ luôn đặt câu hỏi, cởi mở với thay đổi, phân tích kỹ lưỡng trước khi ra quyết định, và không bị ảnh hưởng bởi quan điểm của người khác.
2. Rèn luyện tư duy phản biện hàng ngày: Các phương pháp hiệu quả bao gồm liên tục nâng cao kiến thức, tham gia thảo luận, giải quyết vấn đề, đặt câu hỏi sâu sắc, và dựa trên bằng chứng khi đưa ra lập luận.
3. Những rào cản đối với tư duy phản biện: Các rào cản chính bao gồm thói quen tư duy hời hợt, cái tôi quá lớn, sự bảo thủ, lười biếng tư duy, và tư duy “bầy đàn”.
4. Tính sáng tạo trong tư duy phản biện: Sáng tạo là một phần quan trọng của tư duy phản biện, giúp tìm ra giải pháp mới và tiếp cận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau.
5. Sự học tập liên tục: Tư duy phản biện cần sự phát triển liên tục, đòi hỏi người rèn luyện phải luôn học hỏi và cập nhật kiến thức mới để duy trì sự sắc bén và thích nghi với hoàn cảnh.

Nếu bạn đang tìm kiếm môi trường để rèn luyện và thực hành kỹ năng phản biện cũng như nhiều kỹ năng phát triển bản thân quan trọng khác thì khóa học Awaken Your Power rất có thể là điều mà bạn đang tìm kiếm. Để chúng tôi giới thiệu rõ hơn 1 chút nhé!

Thân mến,
Học viện AYP.

Chia sẻ: